Infografia: Dengue maioria iha Dili no hamate labarik na’in-18

AILEU, 22 janeiru 2022 (TATOLI)- Governu liuhosi Ministériu Edukasaun, Juventude no Desportu (MEJD), tinan ne’e (2022) konstrui eskola hamutuk 13 ho totál sala aula 40 iha Munisípiu Aileu.  

“Iha Munisípiu Aileu sei halo konstrusaun eskola hamutuk 13, ho totál sala aula 40 liuhosi fundu transferénsia públika ho kategoria projetu komuniáriu,” Ministru Edukasaun, Juventude no Desportu, Armindo Maia, hateten iha ámbitu diálogu komunitáriu Primeiru-Ministru (PM), Taur Matan Ruak ho kometiva, iha salaun Rai Klaran Aileu Vila, munisípiu Aileu, sesta ne’e.

Governante ne’e, dehan ho tipu projetu komunitáriu ne’e, husu ba autoridade lokál sira atu tau-matan hodi garante kualidade konstrusaun eskola hirak ne’e.

“Projetu ne’e iha ita boot sira-nia suku,  entaun orsamentu ba grupu komunitáriu mós transferénsia hotu ona, ha’u simu informasaun katak sei teste hela iha laboratóriu kona-ba materiál konstrusaun, atu nune’e bainhira iha semana dahuluk fulan-fevereiru bele hahú ona konstrusaun,” nia akresenta.

Membru Ezekutivu ne’e salienta, iha fundu kapitál dezenvolvimentu iha mós eskola sekundária tékniku vokasionál Aileu, Aiseremou atu konstrui sala aula tolu (3) no eskritóriu, ne’ebé iha ona empreza no daudaun realiza ona konstrusaun.

Kona-ba eskola Kafe, nia afirma iha ona informasaun pozitiva hosi autoridade Aileu katak iha ona rai hodi harii eskola Kafé, tanba ne’e tempu badak ekipa téknika hamutuk ho autoridade lokál sira sei tun to’o terreñu atu iha tinan 2023 bele hahú konstrusaun.

Eskola sira ne’ebé konstrui iha Aileu liuhosi fundu transferénsia públika, kompostu hosi EBC Seloi, Eskola Sekundária Jerál Dom Tomás, Pre-eskolár Mantane, Pre-eskolár Kotobauru, EBF Laklo, EBF Urbadan, EBF Eblor, EBF Darahae, EBF Watubutik, EBC Baumeta, EBF Manukasa, EBF Fatubesi, Eskola Sekundária Jerál Públika Aileu-vila.

“Eskola hirak ne’e ninia konstrusaun hahú ona no balun sei akontese iha tempu badak,” Ministru Armindo informa.

Biban ne’e, Ministru Edukasaun ne’e introdús mós katak, Governu da-ualu koloka prioridade boot tebtebes ba área edukasaun, maibé iha ámbitu ne’ebé luan liu iha kapitál sosiál, katak dezenvolvomentu kapitál sosiál akumula mós edukasaun no formasaun profisionál.

Iha nivel bázika to’o ensinu sekundáriu governu liuhosi Ministériu Edukasaun iha nia planu ne’ebé mak boot atu halo intervensaun iha área edukasaun.

Iha área edukasaun ensinu báziku to’o ensinu sekundáriu inklu tékniku vokasionál. Orsamentu 2021 ne’ebé liu tiha ona, maibé tanba COVID-19 no dezafiu sira seluk implementasaun foin hala’o tinan 2022 ho orsamentu millaun $25 ba infraestrutura edukativa.

“Orsamentu millaun $25 ne’e fahe ba transferénsia públika liuhosi projetu komunitáriu, kapitál dezenvolvimentu no fundu infraestrutura. Enkuantu transferénsia públika ne’ebé liuhusi projetu komunitáriu hahú ona atu konstrui eskola hamutuk 203, ba kapital dezenvolvimentu eskola hamutuk 22, nune’e mós iha fundu infraestrutura sei konstrui eskola haat no eskola ida eskola téknika iha Bekora ne’e mai hosi fundu kotra partida ho Governu Korea. Nune’e iha tinan 2022 iha sei harii eskola hamutuk 250 iha territóriu laran tomak”, nia haktuir.

Orsamentu ne’ebé prevee iha tinan 2022, daudaun iha faze ezekusaun hamutuk milaun $2,3 iha kapitál dezenvolvimentu. Espera katak ho orsamentu ne’e bele harii no hadi’a eskola hamutuk 20, nune’e tinan ikus ne’e porjetu konstrusaun eskola hamutuk 250 bele halo inaugurasaun.

Nune’e mós, planu orsamentu iha OJE 2023 (tinan oin), alokadu ba infraestrutura edukativa iha millaun $15, ne’e hosi fundu empréstimu hosi Banku Mundiál, tanba ne’e espera bele finaliza prosesu aprovizionamentu sira atubele ezekuta iha tinan 2023.

“Bainhira iha OJE 2023 mak iha tan orsamentu ba infraestrutura edukativa molok ami-nia mandatu ramata ami harii eskola mínimu 400 no másimu 500 espera buat hotu la’o di’ak bele realiza planu ne’e,” Governante ne’e espera.

AILEU, 22 janeiru 2022 (TATOLI)- Komunidade Munisípiu Aileu, liuhosi autoridade komunitáriu sira husu ba Governu liuliu Ministériu Administrasaun Estatál (MAE) atu kontinua implementa programa Uma Kbiit Laek (UKL) tanba programa ne’e benefisia direta ba komunidade.

Biban ne’e, Xefe Suku Seloi-Krai, Gabriel Mendonça, agradese tebes ba Governu tanba introdús programa Uma Kbiit La’ek hodi fó benefisia direta komunidade.

“Ha’u lori povu suku 12 iha Aileu-vila louva tebtebes Governu da-ualu, ne’ebé lideradu Taur Matan Ruak no ami agradese tebes tanba programa ne’e  benefisia direta ba povu iha territóriu Timór liuliu povu Aileu. Hanesan programa Uma Kbiit Laek, ne’e povu kontente tebes, tanba ne’e ami xefe suku sira hotu hakarak husu ba governu atu nafatin tau programa ne’e iha prioridade governu ida ne’e,” Autoridade Lokál ne’e, hateten liuhosi sesaun husu no hatán, iha ámbitu diálogu komunitáriu Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak ho komitiva iha salaun Rai klaran Aileu, sesta ne’e.

Lideransa komunitária ne’e, mós husu atu governu sira tuir mai bele kontinua programa harii uma kbiit la’ek, nune’e iha tinan 30 mai tan Governu no povu Timor-Leste la ko’alia tan ona povu kbiit la’ek.

Hatan ba kesatun ne’e, Ministru Administrasaun Estatál (MAE), Miguel Perreira de Carvalho, hateten ligadu ho Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS), iha Aileu liuhosi PNDS tinan 2022 alokadu ba Aileu millaun $6,6.

“Osan ne’e boot tebes, ne’e osan ne’e diretamente ba konta bankária suku atu halo Uma Kbiit Laek sia to’o sanulu, iha tinan ne’e ho totál osan millaun $5,5. Uma kbiit La’ek ne’e atu suku ida iha aldeia barak ka oitoan mós nafatin harii UKL nee entre sia ka 10, tanba ne’e maka sekrtariadu PNDS halo ona sosializasaun,” Ministru Administrasaun ne’e haktuir.

Governante ne’e husu ba autoridade lokál sira atu identifika populasaun ne’ebé kbiit la’ek duni tanba esperiésia tinan 2021 mosu problema balun katak ema la’ós kbiit mós hetan hotu sorte deteta lalais, nune’e halo kedas kanselamentu.

“Tanba ne’e,  ha’u husu imi (xefe suku) sira atu halo servisu di’ak, hadook an hosi tentativa sira ne’ebé prejudika iha aban bainrua tanba ne’e osan Estadu nian no tau ba suku hodi implementa programa governu nian ho didi’ak”, nia salienta.

PNDS nia benefísiu barak tebes entermúz fó empregu ba ema, hanesan Uma Kbiit Laek iha tinan 2021 halo 1.954, ne’e emprega populasaun sira iha suku kuaze rihun 27 no tinan ne’e bele to’o tranlladór rihun 80

Iha tinan ne’e, Governu prevee ona orsamentu ba programa Uma Kbiit Laek hamutuk millaun $71 no sei harii tan UKL kada suku entre sia to’o sanulu.

Populasaun Munisípiu Aileu hamutuk 56.816 no uma-kain 10.868, kompostu hosi Postu Aileu Vila iha suku 12, aldeia 65, ho totál populasaun 25.985 no uma-kain 5.233, Postu Administrativu Liquidoe suku hitu aldeia 22 ho populasaun 7.730 no uma-kain 1.707, Remexiu suku ualu aldeia 27, ho populasaun 15.528 no uma-kain 2.519, Laulara suku neen aldeia 25 ho populasaun 7.573, uma-kain 1.409, nune’e totál suku iha Aileu hamutuk 33 aldeia 139.